Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çoğunlukla çocukluk dönemiyle ilişkilendirilse de yetişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel bir durumdur. Pek çok yetişkin, yaşamının ilerleyen dönemlerinde yaşadığı odaklanma zorluklarının ya da dürtüsel davranışların çocukluktan kalan DEHB ile ilgili olduğunu fark etmeyebilir. Peki, yetişkin DEHB nasıl anlaşılır?
Yetişkinlerde DEHB’nin Temel Belirtileri
Yetişkinlerde görülen DEHB belirtileri genellikle üç ana grupta incelenir: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik. Ancak bu belirtiler çocukluk dönemine kıyasla farklı şekillerde ortaya çıkar.
- Dikkat Eksikliği Belirtileri
- Günlük işlerde dikkatin kolayca dağılması
- Toplantılarda ya da uzun konuşmalarda odaklanma zorluğu
- Randevuları, ödemeleri veya önemli tarihleri unutma
- Detayları atlama ve işlerde sık sık hata yapma
- Hiperaktivite Belirtileri
- Sürekli hareket etme ihtiyacı hissetmek
- Uzun süre oturamama veya huzursuzluk
- Çok fazla konuşma ve başkalarının sözünü kesme
- Çoğunlukla “yerinde duramama” hali
- Dürtüsellik Belirtileri
- Sabırsızlık, sıra beklemekte zorlanma
- Ani kararlar verip pişmanlık duyma
- Riskli harcamalar ya da kontrolsüz alışveriş
- İş ve ilişkilerde ani çıkışlar yapma
Yetişkin DEHB’nin Hayata Etkileri
DEHB, bireyin yalnızca dikkatini değil; aynı zamanda sosyal ilişkilerini, iş yaşamını ve öz güvenini de etkiler.
- İş Hayatında: Projeleri zamanında yetiştirememe, sık iş değiştirme, yönetici veya ekip arkadaşlarıyla sorunlar yaşama.
- Sosyal Hayatta: Yakın ilişkilerde sabırsızlık, iletişim sorunları ve yanlış anlaşılmalar.
- Günlük Yaşamda: Organizasyon güçlüğü, ev işlerini tamamlayamama, sürekli erteleme.
Yetişkinlerde DEHB Nasıl Tanı Konur?
Yetişkinlerde DEHB tanısı, yalnızca belirtilere bakılarak konmaz. Uzman hekimler, ayrıntılı bir değerlendirme süreci uygular.
- Klinik Görüşme: Kişinin çocukluk öyküsü, akademik geçmişi ve sosyal yaşamı detaylıca incelenir.
- Psikolojik Testler: Dikkat, hafıza ve bilişsel işlevleri ölçen testler uygulanır.
- Yakın Görüşmeleri: Aile bireyleri ya da eşten alınan bilgiler tanıya katkı sağlar.
- Diğer Rahatsızlıkların Ayırımı: Anksiyete, depresyon gibi sorunlarla karıştırılmaması için ek değerlendirmeler yapılır.
Bu noktada uzman desteği almak kritik önem taşır. Uzm. Dr. Mustafa Kemal ÖZCAN, yetişkin DEHB tanısının multidisipliner bir yaklaşım gerektirdiğini ve erken farkındalığın tedavi başarısını artırdığını vurgulamaktadır.
Tedavi Yöntemleri
Yetişkinlerde DEHB tedavisinde genellikle birden fazla yöntem bir arada kullanılır:
- İlaç Tedavisi
Beyindeki nörotransmitterlerin dengelenmesini sağlayan ilaçlar, dikkat süresini artırmaya yardımcı olabilir.
- Psikoterapi
Bilişsel davranışçı terapi (BDT), zaman yönetimi, öfke kontrolü ve dürtüsellik üzerinde olumlu etkiler sağlar.
- Yaşam Tarzı Değişiklikleri
- Düzenli egzersiz
- Sağlıklı uyku düzeni
- Günlük planlayıcı ve hatırlatıcılar kullanmak
- Stres yönetimi teknikleri
Yetişkin DEHB’de Yanlış Bilinenler
- “Sadece çocuklarda olur” → Yanlış. Yetişkinlikte de devam edebilir.
- “Hiperaktif olmayanlarda DEHB olmaz” → Yanlış. Sadece dikkat eksikliği baskın tip de vardır.
- “Başarılı insanlar DEHB yaşamaz” → Yanlış. Pek çok başarılı kişi, farkında olmadan DEHB ile yaşamını sürdürmektedir.
Ne Zaman Uzman Desteği Almalı?
- Günlük hayatı ciddi şekilde etkileyen odaklanma sorunları varsa
- İş ve ilişkilerde sürekli tekrarlayan problemler yaşanıyorsa
- Depresyon veya kaygı bozuklukları eşlik ediyorsa
Bu durumda vakit kaybetmeden bir psikiyatri uzmanına başvurmak gerekir. Örneğin, Uzm. Dr. Mustafa Kemal ÖZCAN gibi alanında deneyimli uzmanlar doğru tanı ve tedavi için en güvenilir yoldur.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
- Yetişkin DEHB tamamen tedavi edilebilir mi?
Tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa da doğru tedaviyle belirtiler büyük ölçüde kontrol altına alınabilir.
- İlaç kullanmak zorunlu mudur?
Hayır. Bazı bireylerde yalnızca terapi ve yaşam tarzı düzenlemeleriyle de olumlu sonuçlar alınabilir.
- Yetişkin DEHB tanısı ne kadar sürede konur?
Kişinin durumuna göre değişmekle birlikte, birkaç görüşme ve testten sonra tanı konulabilir.
- DEHB zekâyı etkiler mi?
Hayır. DEHB zekâ ile ilgili değildir, yalnızca dikkat ve dürtü kontrolünü etkiler.
- Çocuklukta fark edilmeyen DEHB yetişkinlikte ortaya çıkabilir mi?
Evet. Çocuklukta hafif seyreden belirtiler, yetişkinlikte iş ve sosyal sorumluluklar arttığında belirginleşebilir.
- DEHB ile yaşamak mümkün mü?
Evet. Doğru tedavi, destek ve stratejilerle DEHB’li bireyler başarılı bir yaşam sürdürebilir.
Sonuç
Yetişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), yaşamın birçok alanında zorluklara neden olabilir. Ancak belirtileri fark etmek, doğru tanı almak ve uygun tedaviye başlamak hayat kalitesini önemli ölçüde artırır. Toplumsal farkındalık arttıkça, yetişkinlerin de kendi yaşadığı sorunları daha iyi anlaması mümkün hale gelmektedir.
