Yas, bir kaybın ardından ortaya çıkan yoğun duygusal süreçtir ve herkesin hayatında farklı şekillerde yer bulur. Kayıp, yalnızca ölümle sınırlı olmayıp iş, ilişki, sağlık gibi bireyin yaşamında önemli olan herhangi bir şeyin yitirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu tür kayıpların ardından gelen yas süreci, kişinin ruhsal dengesi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir ve doğru şekilde ele alınmadığında uzun vadeli psikolojik sorunlara yol açabilir. Yasla başa çıkmak, bireyin kendini yeniden inşa etme sürecidir ve bu zorlu süreçte profesyonel destek almak oldukça önemlidir.
Uzm. Dr. Mustafa Kemal Özcan, uzun yıllardır yas ve kayıp süreçlerinde bireylere destek olan uzman bir psikiyatristtir. Dr. Özcan, danışanlarına sunduğu bilimsel ve insani yaklaşımıyla, yasın doğal bir süreç olduğunu, ancak bazı durumlarda bireylerin bu süreci tek başına atlatamayabileceğini belirtmektedir. Bu makalede, kayıp ve yas konusunu detaylı bir şekilde ele alacak, sürecin aşamalarını ve sağlıklı başa çıkma yollarını inceleyeceğiz.
Kayıp Nedir?
Kayıp, kişinin yaşamında değerli gördüğü bir varlığı, kavramı veya ilişkiyi yitirmesidir. Her bireyin kayıp algısı farklıdır. Kimisi bir iş kaybını ciddi bir travma olarak yaşarken, kimisi için sevilen bir kişinin ölümü en büyük kayıp olabilir. Kayıp türleri şunlardır:
- Ölüm Kaybı: Yakın birinin ölümü, en yaygın ve en yoğun yaşanan kayıp türüdür.
- İlişki Kaybı: Boşanma veya ayrılık sonrası hissedilen duygusal kayıp.
- Sağlık Kaybı: Kronik hastalıklar veya sakatlık sonrası yaşanan kayıp duygusu.
- Maddi Kayıp: İş, ev veya finansal varlıkların kaybı ile gelen yas duygusu.
Yas Nedir ve Neden Önemlidir?
Yas, kaybın ardından kişinin yaşadığı duygusal tepkilerin bütünüdür. Yas süreci doğal bir iyileşme sürecidir ve bu süreçte bireyin tüm duygularını yaşaması önemlidir. Yasın bastırılması ya da inkâr edilmesi, uzun vadede daha büyük psikolojik sorunlara yol açabilir. Yas, sadece bir üzüntü hali değil, karmaşık bir duygusal yolculuktur.
Yas Sürecinin Aşamaları
Elisabeth Kübler-Ross’un geliştirdiği modele göre yas süreci beş aşamada incelenir:
- İnkâr: Kişi, kaybı kabullenmekte zorlanır ve durumu reddeder.
- Öfke: Kaybın ardından kişinin yoğun bir öfke duyması doğal bir tepkidir.
- Pazarlık: Kişi, kaybı geri döndürebileceğini hayal ederek kendisiyle veya bir üst güçle pazarlık yapar.
- Depresyon: Kaybın ardından gelen derin üzüntü ve çökkünlük hali.
- Kabul: Birey, kaybı kabullenir ve yaşamına devam etme yolunda adımlar atar.
Bu aşamalar her bireyde farklı şekilde ve sıralamada yaşanabilir. Yas sürecinin kişiye özgü bir süreç olduğu ve herkesin aynı sıralamada bu aşamalardan geçmediği vurgulanmaktadır.
Yas Sürecinde Görülen Yaygın Duygular
Yas sürecinde birey birçok farklı duyguyu aynı anda yaşayabilir. Bunlar arasında:
- Üzüntü
- Kızgınlık ve Öfke
- Suçluluk
- Korku ve Endişe
- Boşluk ve Anlamsızlık Hissi
Bu duyguların yaşanması doğaldır ve bireyin iyileşme sürecinin bir parçasıdır. Ancak bu duygular uzun süre devam ederse ya da kişinin yaşamını ciddi şekilde olumsuz etkilerse profesyonel destek alınmalıdır.
Yasla Sağlıklı Baş Etme Yolları
Yas sürecinde bireylerin başvurabileceği sağlıklı baş etme yolları şunlardır:
- Duyguları Kabul Etmek
Kayıp yaşayan birey, duygularını bastırmamalı, aksine bu duygularla yüzleşmelidir. - Destek Almak
Aile, arkadaşlar veya profesyonel bir uzmandan destek almak, yas sürecinin daha sağlıklı geçmesine yardımcı olabilir. Bireylerin yas sürecinde kendilerini yalnız hissetmemeleri önemlidir. - Günlük Rutinlere Dönmek
Kişinin günlük yaşamına devam etmesi, yas sürecinde iyileşme sürecini hızlandırabilir. - Anlam Arayışı
Kayıp sonrası bireylerin yaşamlarına yeni bir anlam katmaları, bu süreci daha kolay atlatmalarına yardımcı olabilir.
Yas Sürecinde Profesyonel Destek Ne Zaman Gerekli?
Yas, doğal bir süreçtir ancak bazı durumlarda bireyin bu süreci tek başına atlatması mümkün olmayabilir. Aşağıdaki durumlarda profesyonel destek alınması önerilir:
- Yas süreci altı aydan uzun sürüyorsa ve günlük yaşamı ciddi şekilde etkiliyorsa,
- Kişi intihar düşünceleri taşıyorsa,
- Kayıp sonrası yoğun depresyon belirtileri varsa,
- Sosyal hayattan tamamen kopma durumu yaşanıyorsa.
Bu tür durumlarda bireylerin bir uzmana başvurmalarının önemli olduğu vurgulamakta ve profesyonel desteğin iyileşme sürecinde büyük rol oynadığı belirtilmektedir.
Sonuç
Yas, her bireyin hayatında bir şekilde karşılaşacağı zorlayıcı bir süreçtir. Ancak bu sürecin doğru şekilde ele alınması, kişinin ruh sağlığını koruyarak yeniden yaşamına devam etmesini sağlayabilir. Uzm. Dr. Mustafa Kemal Özcan’ın da belirttiği gibi, yas süreci bireyseldir ve herkesin bu süreci farklı şekilde yaşaması doğaldır. Önemli olan, duyguların bastırılmaması ve gerektiğinde profesyonel destek almaktan çekinilmemesidir.
Unutulmamalıdır ki yas, insanın yeniden doğuş sürecidir. Her kaybın ardından gelen yas, bireyin yaşamına yeni bir anlam katma fırsatıdır.